Hayatımız boyunca ister istemez kendimizi bir yarışın içinde buluruz. Başarı ve kariyer bu yarış maratonunun en can alıcı değerleridir. Çünkü; hayatımızı bu değerlere göre yönlendirmemiz beklenir ve olağanda genellikle budur.
Çocukluk çağlarında başlarız başarı yollarını ince ince çözümlemeye. Gerek ailelerin beklentisi gerek kişisel beklentilerimiz ve dış çevre bizi rekabetçi bir ortama atıverir. Rekabet elbette ki istenilen hedefe ulaşmada temeldir.Hedefe ulaşmada sağlıklı bir şekilde rekabettin başarısını yakalarsak işler kolaydır.Ancak özellikle çocukluk dönemi ve lise döneminde sağlıklı bir motive edici ortam yok ise zoraki bir çabayla elde edilmek istenen başarı hem psikolojik hem de akademik sorunlara neden olmaktadır.Bu yazı da başarısızlığın değil başarının psikolojik boyutlarına bakacağız.Sağlıksız başarı desek daha doğru olur.
Mükemmeliyetçi çocukların başarılı olmak adına nelere maruz kaldığı, başarısız çocukların maruz kaldıkları durumlar kadar ciddi bir konudur. Başarılı olmak elbette ki güzel ve saygın bir durumdur.Yalnız başarının hangi koşullar altında kazanıldığı önemlidir.Mükemmeliyetçi ebeveynler; kendilerinin mükemmel olduğunu düşünen, aynı şeklide çocuklarının da mükemmel ve kusursuz olmasını bekleyen ebeveynlerdir.Çocuklarının her anlamda en üstlerde görmek isteyen ebeveyn, çocuğa sürekli yetinemeyen aile izlenimi verir.Akademik anlamda değerlendirmeleri çok yoğun olan bu tarz ebeveynler, özellikle çocuklarının aldığı notlara aşırı tepkiler verirler.Örneğin 90 alan bir çocuğun neden 100 puan almadığı şiddetle sorgulanır ya da tatminsiz bakışlar,burun kıvıran sözel ifadelerde bulunurlar çoğunlukla.Ya da iyi not alması abartılı bir sevinç gösterisiyle karşılanıp pahalı ödüller vermekte yanlış bir tutumdur.Bu davranışlar çocuğunda artık yetinmeyen bir birey olma yolundaki ilk adımları olur.Çocuğu ya da ergeni sadece akademik anlamda değerlendiren ve yanlış tepkiler veren ailenin çocukları bir süre sonra psikolojik ve akademik sorunlar yaşamaya başlar.
Çocuğun potansiyelinin üstünde hedef beklentisi olan ebeveyn, çocuklarında aşırı stres ve motivasyon kayıplarına neden olabilir. Ayrıca problem çözme ve muhakeme yapma yeteneğini de kaybettirebilir.Bazı çocuklar bu durumu yarara dönüştürebilir.Stresin motivasyona etkisiyle başarıyı da yakalayabilir.Ancak başarı için kendine aşırı yükleme yapmak zorunda kalan çocuk kronik mutsuzluğa doğru yol alıyor ne yazık ki.
Duygusal anlamda yeterli doyumu alamayan sadece akademik anlamda değerlendirilen çocuk, ebeveyni memnun etmek adına yoğun başarı kaygısı ve mükemmeliyetçi tutum sergilemeye başlar. Başarı onlar için artık asıl amacından (kişisel gereklilik) çıkmış aileyi tatmin etmeye yönelik olduğundan mükemmel ancak mutsuz çocuklar haline geliyorlar. Ailenin takdirini, değerini ve sevgisini kazanma yolunun başarıdan geçtiğini düşünen çocuklar ailelerini memnun etmek adına edindiği bu misyon belli bir süre sonra mutsuz ,hayattan tat alamayan birer birey olmalarına sebep oluyor.En ufak başarısızlıkta kendilerini suçlamaya ve depresif örüntüler göstermeye başlıyor.Nadiren nedensiz ağlamalarda seyir edebiliyor.İlerleyen dönemlerde sürekli başarı odaklı, mükemmel olma yolunda ilerleyen bu çocuklar yavaş yavaş sosyal yaşamdan ,arkadaşlarından uzaklaşmaya başlıyor.Bu da tabii ki ciddi problemlere neden oluyor.
Kendisini mükemmel olmaya adamış çocuklar olumsuz yanlarlına tahammül edemeyen,eleştiri duymaktan korkan bireyler olmaya başlıyor.Yaşının ve hayatın bir çok değerinin de başarıya odaklandığı için kaçırmaya mahkum oluyor.Aileler bu durumu çoğu zaman bir sorun olarak görmemekte çocuklarının mükemmeliyetçi tutumunu olumlu karşılayıp destek vererek pekiştirmekte.Ancak çocukların bu durumunu desteklemek onlara bir iyilik değil kötülük oluyor ne yazık ki.
Peki aileler ne yapmalıdır ?
-Öncelikle siz mükemmel olmaktan vazgeçin.
-Hayatın sadece akademik başarıdan ibaret olmadığını anlatın ve inandırın.
-Hayatta başarısızlıklarında olabileceğini bunların normal ve problem çözebilmek adına gelişim sağladığından bahsedin.
-Çocuklarınızı her koşulda sevdiğinizi ve seveceğinizi belirtin ve bunu gösterin.
-Akran kıyaslamasından sakının.
-Sosyal faaliyetlerde bulunması için çocuğunuzu destekleyin.
-Notlarına verdiğiniz abartılı tepkilerden kaçının (iyi not ya da kötü not için normal tepkiler verin).
-Akademik konular dışında da çocuğunuzla bolca sohbet edin.
Unutmayın ki, mükemmel olmak adına hayatın tüm güzelliklerini kaçırmaktan ve mutsuz olmaktansa, normal seviyelerde bir birey olup mutlu ve hayattan zevk alan bir birey olmak en güzelidir.Çocuklarınızın ve sizin ‘mükemmel bir mutsuz’ olmamanız dileğiyle…
Psikolog Gülşah Pınaroğlu
